​Polska rodzina Wentzlów to gałąź wybitnego czeskiego i austriackiego rodu, właścicieli kopalń srebra, bankierów, obszarników i kupców.

​

Rodzina była humanistami i hojnymi sponsorami sztuki w okresie renesansu i późniejszych latach.

​

Pierwsze zapisy dotyczące baronów Vencelík z Vrchoviště (Vrchovist), spokrewnionych z rodem Smíšek (Smisek), z którym mieli także wspólny podstawowy symbol heraldyczny w herbie - biały jednorożec na błękitnym polu - sięgają czasów ostatnich Przemyślidów. Ród przybył w góry Kutné, gdzie kwitł przemysł wydobycia srebra (patrz Kutná Hora), a krótko po tym członkowie rodu stali się Mistrzami Mennicy (zarządzającymi własnymi kopalniami srebra). Václav Vencelík nabył zamek w Žirovnicach w 1485 r., później ród go znacząco przebudował. W 1492 r. Václav Vencelík i jego bracia Michał i Jan II. Knap otrzymał status 'říšských pánů' (Baronowie Świętego Cesarstwa Rzymskiego, stylizowani na Reichsfreiherr von Sarabitz (ze Sarabie)) od Świętego Rzymskiego Cesarza Fryderyka III. Václav Vencelík zmarł w Třeštie w 1515 r., lecz pochowany został w Žirovnicach. Inne nieruchomości w Czechach które niegdyś należały do ​​Vencelíków to Nová Včelnice i Stráž nad Nežárkou.

​

Václav Vencelík z Vrchoviště miał dwóch braci: Jana Smíška (zm. ok. 1497 r.) (antenata rodu Smíšek z Vrchoviště, zamożnego kupca handlującego rudami żelaza i miedzią, posiadacza kopalni, właściciela zamku Hrádek (w którym obecnie mieści się Czeskie Muzeum Srebra) oraz kilku kamienic w Kutnej Horze) oraz Michała (1483-1511) (antenata rodu Libenicky z Vrchoviště, ochmistrza (Hofmeistera) Kutnej Hory, który był także właścicielem zamku Hrádek). Na tej stronie można obejrzeć przepiękny graduał rodu Smišek, zamówiony przez Michała Smiška i stanowiący jego własność, obecnie w zbiorach Austriackiej Biblioteki Narodowej w Wiedniu.

 

Linią tej rodziny są Freiherrowie (austriaccy baronowie) Wenzel (lub Wentzl) von Sternbach zu Stock und Luttach, właściciele kopalni srebra w Tyrolu i bankierzy państwa austriackiego. Herb otrzymali w 1571 r. Dom został podniesiony do rangi rycerskiej w 1664 r. z orzeczeniem „von Sternbach”; w 1689 r. podniesiono go do rangi barona. Majątek Stock w Uttenheim niedaleko Gais został nabyty w 1619 roku i nadal jest własnością rodziny i to tam przechowywana jest duża część rodzinnego archiwum, a najstarszy dokument pochodzi z 1290 roku. Ferdynand von Wenzel-Sternbach (1815-1897) w wyniku sporu sądowego odziedziczył dobra Třešť i Landštejn. Zamek Třešt jest obecnie siedzibą Akademii Nauk Republiki Czeskiej i jest uważany za temat niedokończonego dzieła końcowego Franza Kafki „Zamek”. Akcja sztuki Friedricha Schillera „Die Räuber” (1781) rozgrywała się w lasach otaczających zamek Landštejn.

​

W 1545 r. ród Malovec objął w posiadanie Kamnice nad Lipou, które pozostały w ich rękach przez 76 lat. Pod ich rządami pałac został odbudowany (głównie w latach 1580-1583). W 1610 r. Zikmund Matěj Vencelík z Vrchoviště, komisarz rejonu Bechyně, który brał udział w powstaniu stanów przeciw Ferdynandowi II, stał się posiadaczem domeny przez małżeństwo z Anną Magdaleną Malovcovą. Cały jego majątek został skonfiskowany w 1622 r.

​

Johann Wenzel Vencelík von Vrchoviště (zm. 1606) znany był z przechowywanego w jego bibliotece w Třeštie zbioru prac Marcina Lutra, Filipa Melanchtona i innych wczesnych myślicieli Reformacji. Wśród zwolenników reform ród Vencelík uchodził za umiarkowany.

​

W 1490 r. Václav Vencelík z Vrchoviště nabył Zamek w Třeštie od Zdeněka Šternberka ze Šternberku, wraz z wioską Třešť (Trest) i przyległym majątkiem oraz wsie Jezdovice i Buková jako dar dla jego syna, Matěja Vencelíka z Vrchoviště. Třešť należał do baronów Vencelík z Vrchoviště i Sarabitz od 1490 r. do 1626 r., kiedy ci którzy popierali protestanckie wyznanie wiary skonfiskowali swoją własność (ostatni właściciel majątku walczył po stronie przegranej w bitwie pod Białą Górą - w konsekwencji cztery piąte szlachty czeskiej zostało wygnane i zmuszone do emigracji).

 

Ostatnim członkiem rodu o imieniu Vencelík, który był właścicielem Třešť, był Kryštof Adam Vencelík (zm. 1626), żonaty Regina Dietrichstein (1 voto von Herberstein) (zm. 1630), którego prababką była Barbara von Rottal (1500-1550), nieślubna córka cesarza Maksymiliana I (1486-1519), żona Sigmunda von Dietrichsteina auf Hollenburg (1484-1533), którego cesarz uważał za syna. Ich ślub był obchodzony w obecności cesarza w Wiedniu w 1515 roku. W XVI wieku rodzina założyła (luterański) Kościół św. Kateřina Sienská - Třešť. Groby Jana Václava Vencelíka i Reginy Dietrichstein można zobaczyć tutaj. Regina była bliską krewną kardynała księcia Franciszka Serapha von Dietrichsteina (1570-1636), który odegrał wiodącą rolę w kontrreformacji w Czechach.

​​

Członkowie rodziny przyjechali do Polski. Maksymiliana Wentzela (1750-1813) (syn Johanna) i jego żona Tekla Wierzchanowska (1764-1841) mieli czterech synów: Jana Kantego Wentzla (1784-1866), Antoniego Wentzla (1785-1855), Macieja Szymona Wentzla (1788-1868) i Józefa Macieja Wentzla (c.1796-1857) oraz dwie córki, Salomea Marianna Wentzl (1782-1848), które poślubiły krakowskiego kupca Jana Fischera i Tekla Agnieszka Barbara Wentzl (1792-1866). Tekla Wentzl poślubiła Jana Chrzciciela Stummera (Sztummera) (1784-1845) (przyjętego w poczet szlachty mazowieckiej z herbem Radzisław), głównego lekarza Armii Polskiej, prezesa Rady Medycznej Królestwa Polskiego odznaczonego Złotym Krzyżem Armii Księstwa Warszawskiego.

​

Jan Kanty Wentzl (1784-1866) był kupcem i restaurantorem, działającym pod firmą „J. Wentzl”. Po ślubie z Marianną Haller (1796-1880), córką Balcera Hallera, Jan Wentzl wraz z żoną nabył od rodziny Hallerów kamienicę Pod Obrazem, pod numerem 19 na Rynku Głównym, gdzie na parterze prowadził restaurację założoną w 1792 r. Restauracja działała pod nazwą „Restauracja Pod Obrazem”, natomiast rodzina, aż do śmierci Anny z Wentzlów Laskowskiej w 1936 r., mieszkała na piętrze. Lokal ten z czasem stał się jedną z najbardziej znanych krakowskich restauracji. W 1826 r. Jan Wentzl widniał również jako najemca pięciu sklepów i trzech piwnic w budynku pod numerem 35 na Rynku Głównym (znanym jako „Krzysztofory”).

​

Hallerowie byli zamożną krakowską rodziną kupców i patrycjuszy, wywodzącą się od Jana (Johanna) Hallera (1463-1525), kupca i jednego z pierwszych drukarzy w Polsce. W założonym przez siebie wydawnictwie w latach 1505-1525 wydrukował około 250 pozycji, w tym dzieła Erazma z Rotterdamu i Mikołaja Kopernika.

​

Kamienica pod numerem 19 na Rynku Głównym, wraz z prowadzoną tam działalnością (w tym restauracją), przeszła z Jana Kantego Wentzla na jego syna Konrada Wentzla (1820-1897), który poślubił Józefę Brzeską (1833-1901), a następnie poprzez synów Konrada – Ignacego Karola Wentzla (1866-1926) (szanowany architekt, którego syn Maciej (1903-1924) zmarł przedwcześnie) i Macieja Mariana Wentzla (1870-1932) na ich siostrę, Annę Laskowską z domu Wentzl (1884-1936), która wyszła za Franciszka Laskowskiego, a ich małżeństwo nie doczekało się potomków.

​

W roku 1935 Anna z Wentzlów Laskowska i Franciszek Laskowski ofiarowali Muzeum Narodowemu w Krakowie pokaźną spuściznę po bracie Anny, Macieju Wentzlu, która obejmowała wyroby szklane, ceramikę, biżuterię (w tym część o charakterze patriotycznym), zegarki i tabakierki. Po śmierci Anny Wentzl wykonawcy jej testamentu sprzedali niektóre przedmioty z domu, w tym kamienny kominek, który został nabyty przez Uniwersytet Jagielloński w Krakowie do Domu Senatu.

​

Drugi syn Maksymiliana Douglasa Wentzela, Antoni Wentzl (1785-1855), który poślubił Karolinę Zychoniową (1792-1850), był Naczelnikiem Wydziału w Banku Polskim, podobnie jak jego syn, Amilkar Wentzl (1813-1881). Mieli oni również drugiego syna, Jana Wentzla (1825-1867) i dwie córki, Anielę Wentzl (1810-1890) i Karolinę Wentzl (1826-1896).

​

Trzeci syn Maksymiliana, Maciej Szymon Wentzl (1788-1868) (Order Świętego Stanisława II Klasy) miał obszerne wykształcenie handlowe, a jego hobby stanowiły podróże i przygody - raz nawet został uwięziony przez tureckich piratów. Następnie przez wiele lat pełnił funkcję Dyrektora Banku Polskiego (w latach 1840-1865). W roku 1845 Maciej Wentzl i jego potomkowie otrzymali tytuł szlachecki i zostali przyjęci w poczet szlachty mazowieckiej z herbem Zbroja. Maciej poślubił Marię Zuzannę Bayer (Bajer) (1795-1876), córkę Franciszka Bayera i Justyny Morbitzer pochodzącej z prominentnej rodziny krakowskich kupców (Antoni Morbitzer był przewodniczącym rady miejskiej Krakowa (1812-1815, ostatnie lata Księstwa Warszawskiego) - nadzorował znaczący program inwestycji w rozwój miasta, jego wydajnego funkcjonowania oraz modernizacji i rozwoju jako ośrodka handlowego, co przypadało na okres wojen napoleońskich z Rosją w 1812 r. i dwuletniej okupacji rosyjskiej; w jego pracy wspierał go Konrad Wentzl). Mieli oni syna Adolfa Macieja Bayera Wentz’la (1819-1892) i dwie córki: Wilhelminę Justynę Teklę Wentzl (1818-1908), która poślubiła Michała Rostafińskiego (1807-1881), Dyrektora Banku Polskiego w latach 1865-1874 (ich syn prof. Józef Rostafiński (1850-1928) stał się sławnym botanikiem), oraz Bertę Wentzl (1828-1907).

​

W młodym wieku Adolf Wentz’l należał do patriotycznej organizacji podziemnej. Rodzina wysłała go do Triestu, do brata jego matki, Juliana Bayera (1806-1873) (Urzędnik Banku Polskiego, Professor B. Szkoły Głwównej w Warszawie), gdzie Adolf pracował w firmie wujka, ucząc się angielskiego i włoskiego (znał także francuski, niemiecki, grekę, łacinę, polski i rosyjski). Gdy Bank Polski postanowił założyć Mennicę w Londynie, Adolfowi zaproponowano stanowisko jej kierownika. Adolf Wentz’l poślubił Angielkę wyznania protestanckiego nazwiskiem Anna Maria Hewlins (primo voto Eachus). Po zamknięciu Mennicy Adolf Wentz’l został londyńskim agentem domu handlowego barona Antona Fraenkela, finansisty i założyciela Credit Foncier. Później wraz z rodziną przeprowadził się do Paryża, gdzie przez jakiś czas był prywatnym sekretarzem barona Fraenkela. Ostatecznie powrócić do Polski, gdzie nabył posiadłość w pobliżu Błoni, Kraśnicza Wola (40 włók, ok. 420 akrów), niedaleko od Grodziska Mazowieckiego i w pobliżu siostry Wilhelminy, która wyszła za Michała Rostafińskiego i zamieszkała w Kludnie.

​

Adolf i Anna mieli troje dzieci: Adolfa (Adolphe'a) Macieja Bayera Wentzla II (1852-1892), który poślubił Marię Plebańską (małżeństwo bezpotomne), Tadeusza (zmarł w wieku 6 lat) i córkę, Marię Walerię Wentzl (1854-1937), która poślubiła Ludwika Antoniego Moczarskiego (B. Szef Wydziału B. Banku Polskiego (główny kasjer)) i miał syna, wybitnego prof. Zygmunta Moczarskiego (genetyk zwierząt i zoolog, Uniwersytet Poznański), oraz córki Marię Walerię, Helenę i Wandę. Przodek tej mazowieckiej rodziny szlacheckiej znalazł się w gronie rycerzy towarzyszących Bolesławowi Chrobremu (pierwszemu królowi Polski), gdy ten przybył z ziem czeskich w 998r. Rodzina ta wywodzi się patrylinearnie od Piotra Pilcha, kasztelana czerskiego w 1224r., poprzez jego syna Władysława Ładę, dowódcę armii księcia mazowieckiego. Z tego rodu Mocarzy nad Bagnami Biebrzańskimi (od 1434 r.) pochodził Mikołaj Moczarski (ok. 1590-1638), słynący ze swoich umiejętności taktycznych przeciwko siłom regularnym, pułkownik Lisowszczycy (ps. „Jeźdźcy Apokalipsy”), nieregularny oddział kawalerii, słynący w Europie w XVII w. (por. „Polski jeździec” Rembrandta).

 

Profesora Zygmunta Moczarskiego i jego żonę Ludwikę Lipnicką (1886-1964) pozostawił młodszy syn Stefan Moczarski (1917-1993), Ekspert ds. Rozwoju Rolnictwa UNDP/FAO, który poślubił Jolantę Lew-Ostik Kostrowicką (1933-2009)(córka Samuela Lwa-Ostika Kostrowickiego (1902-1953) i jego żony Jadwigi Dzierzgowskiej (h. Jastrzębiec (Bolesta)) (1905-1992)), pozostawiając dwóch synów, Aleksander Moczarski i Jeremi Moczarski.

​

Wysoce uzdolniony Adolf Maciej Bayera Wentz'l studiował inżynierię, najpierw w Anglii, później w Niemczech. Uległ nieszczęśliwemu wypadkowi i doznał obrażeń przy testowaniu nowego silnika. Pomimo dwóch lat starannej opieki medycznej, jego zdrowie uległo pogorszeniu. Zmienił studia na rolnictwo i ukończył studia na Uniwersytecie w Halle w Niemczech. Zarządzał także majątkiem w Kraśniczej Woli, doprowadzając d\go na wysoki poziom. W domu mówiono głównie po angielsku i francusku. Adolf Maciej II zmarł w 1892 r. wieku 40 lat na tyfus, którym zaraził się opiekując innymi chorymi na tę chorobę.​​

 

Józef Maciej Wentz'l (c. 1796-1857) (radca stanu, b. naczelnik wydziału przemysłu i kunsztów w Komisji Rządowej Spraw Wewn. i Duchownych, emeryt, kawaler Orderu św. Anny z koroną cesarską, Orderu św. Stanisława II kl., Krzyża Wojskowego Złotego Polskiego, ozdobiony Znakiem Nieskazitelnej Służby za lat 15), czwarty syn Maksymiliana Wentzela, poślubił Marię Działyńską (h. Ogończyk). Mieli oni jedną córkę, Olimpię Teklę Douglas Wentzl (1820-1889), który ożenił się z Karolem Wolk - Łaniewskim (1799-1858).​​

​​​​​​​​

​​

Więcej informacji: 'A Man of Power and a Lioness of The Cross', J. Moczarski, KDP, 11/2024, ISBN 9798301410857 (część „Tryptyku Kostrowickiego”)

​

​

Wszystkie prawa zastrzeżone​​

​​